Wiek nastoletni jest czasem, w którym odżywają wszelkie sprawy z dzieciństwa, które z różnych względów nie mogły być przepracowane. Powody nieprzepracowania różnych etapów rozwojowych z dzieciństwa mogą być różne i często dotyczą właśnie rodziny, w której nastolatek wychowywał się:
- i w której nie było możliwości w rodzinie na rozwój, ponieważ było dużo konfliktów i dziecko nie mogło czuć się bezpiecznie.
- lub w której rodzina była narażona na różne kłopoty, z którymi musiała się zmagać i na dziecko były zbyt ograniczone możliwości emocjonalne.
- lub w której rodzice dziecka sami mieli trudne doświadczenia i nikt ich samych nie nauczył jak radzić sobie ze swoją emocjonalnością.
Dziecko wyrastające w takich trudnościach poszukuje jakiegoś ratunku, aby przetrwać psychicznie te kłopoty w rodzinie. Po czasie, już w wieku nastoletnim, trudności w rodzinie stają się już trudnościami wewnętrznymi nastolatka. Można to opisać jako formę uwewnętrzniania rodziny z tymi kłopotami przez nastolatka – przedstawię to symbolicznie: to tak jakby nastolatek przez całe dzieciństwo budował przez naśladownictwo w sobie aurę rodzinną, sposób wyrażania uczuć, sposób wchodzenia w relacje, odpowiadania innym. Jego wnętrze składa się z tego, czego doświadczył w środowisku, w którym żył.
Zaburzenia odżywiania mogą wyrażać szczególny rodzaj kłopotów uwewnętrznionych (czyli emocjonalnie przejętych od rodziców) przez nastolatka. Można zobaczyć jak w każdym zaburzeń odżywiania inaczej mogą rozkładać się te kłopoty – spróbujmy ująć to na podstawie pewnych modeli rodziny, w której chował się nastolatek doświadczający zaburzeń odżywiania. Każdy z rodzajów zaburzeń może ukazać nam powinien czasem powtarzalny wzorzec doświadczeń jakie mają osoby z anoreksją, bulimią, objadaniem się. Lecz pamiętaj, że jest to powinien sposób uproszczenia ujęty, po to by zebrać jak największą ilość doświadczeń w pewien schemat, co może umożliwić zrozumienie, na czym polegają trudności w odżywianiu się.
Anoreksja
Historia nastolatków chorych na anoreksję może zacząć się od doświadczenia w rodzinie nadmiernej kontroli ze strony rodziców, najczęściej ze strony matki, która może usiłować zmniejszać niezależność, wolność dziecka przez nadmierną kontrolę, siłowe rozwiązania, poczucie, że dziecko jest jej własnością i ma pełne prawo, do tego aby zachować je przed światem dla siebie (dziecko jako przedłużenie matki).
Czasem bywa, że matki nastolatków doświadczających anoreksji nie respektują odrębności dziecka i nastolatek nauczony jest, aby odgrywać w życiu role narzucone przez matkę np. dobrze się ucząc, będąc najlepszym w szkole, wygrywając sportowe zawody, przewodnicząc w różnych kołach i stowarzyszeniach. Jednak, gdyby na to spojrzeć jaka jest jego wolność? Skupiony jest na zadowoleniu ambitnej rodziny, realizuje to, co się od niego oczekuje, ale na ile czuje, że to są jego własne cele? Wtedy, w momencie, gdy nastolatek czuje się przeciążony kontrolą i presją rodzicielską zaczynają się kłopoty z zaburzeniami odżywiania – anoreksją. Jedzenie wtedy staje się obszarem, w którym nastolatek może odczuwać wolność. Można powiedzieć, że ma uwewnętrznioną, kontrolującą rodzinę, którą zaprasza w obręb własnego ciała i rozlicza się z kolejnych zadań względem swojego ciała przed samym sobą – to pewna forma wolności, że sam może być teraz kimś dorosłym, kto rozlicza, wymaga, ocenia. W psychoterapii bardzo ważne jest to, aby zmienić to surowe podejście do samego siebie – czyli aby opracować temat tej uwewnętrznionej surowej rodziny, aby nastolatek mógł mieć dostęp do środowiska w sobie bardziej opiekuńczego.
Bulimia
Historia nastolatków cierpiących na bulimię może rozpocząć się od dość skrajnego doświadczenia płynącego z rodziny:
- rodzina albo bardzo dużo daje miłości i opieki, gwałtownej emocjonalności – czasem zbyt dużo żeby nastolatek mógł to pomieścić (objaw przejadania się tak można symbolicznie rozumieć, jako pochłanianie nadmiaru pokarmu)
- rodzina budzi dużo frustracji w nastolatku, gniewu, wydaje się dość intruzywna (wnikająca w niego) i niejednokrotnie chciałby ją odsunąć od siebie (objaw wymiotowania tak można symbolicznie rozumieć, jako odrzucanie mdlącego, nadmiarowego posiłku)
Te skrajności w doświadczaniu nadmiaru w rodzinie mogą powodować w nastolatku z jednej strony poczucie, że jest beznadziejnie zależny od rodziny a z drugiej strony powodować poczucie, że chce się od niej jak najszybciej oddzielić, bo ta zależność jest nie do wytrzymania ze względu na swoją intensywność.
Objadanie się
Historia nastolatków doświadczających objadania się mogła wiązać się z doświadczeniem bycia dzieckiem rodziny, która dawniej okazywała się czasem zawodzić w pomocy i trosce, która czasem stawała się niewystarczająca do zaspokojenia potrzeb. Gdy dziecko miało wiele takich doświadczeń, że rodzic często zawodził i że emocjonalnie musiało radzić sobie samo, zaczyna szukać rozwiązań na własną rękę. Szybkim i dostępnym źródłem samo samozaspokojenie może być właśnie objadanie się – spożywanie w dużej ilości często słodyczy, słonych przekąsek. Ta forma daje na chwilę ukojenie i przyjemność, zastępuje troskliwego rodzica, lecz jest autodestrukcyjna – nastolatek sięga po nadmiarowe, często niezdrowe jedzenie, niszcząc swoje ciało, po to aby inni nie musieli się nim kłopotać. Może nieświadomie o tym działaniu myśleć ,,samemu/samej dam radę, nie będę innym zawracał/zawracała głowy, mam taką moc, że siebie mogę ukoić”. Objadanie się jest sposobem radzenia sobie z trudnymi uczuciami, z przeciążeniem emocjonalnym.
autor: Nina Turek, prowadzi m.in. terapię dla osób nastoletnich
Agnieszka Guzowska - psycholog, psychoterapeuta -